Vakanüvis
Miladî takvime bakılırsa bu gece yılbaşı. Hz. İsa’nın doğduğu yıl başladığına inanılan takvime bakılırsa bu gece yarısında 2022 bitip, 2023 başlayacak. Dünyanın büyük bir kısmında beşerler, o klişe tabirle “çılgınca eğlenerek yeni yıla girecek.”
Miladî takvime göre durum bu biçimde. Natürel, takvimler çeşit çeşit, bu takvimlerden biri de Hicrî takvim. ötürüsıyla bu takvimin yılbaşısı da farklı. Çok uzun asırlar boyunca da bu topraklarda yılbaşı Hicrî takvime nazaran karşılandı, kutlandı.
Kur’an’da ismi geçen Muharrem ayından hareketle…
Tarih boyunca takvimler, büyük sıklıkla inançların ve bu inançların ehemmiyet atfettiği günler, döngüler üzerinden oluşmuştu. Semavî olan yahut olmayan tüm dinler, inanç kümeleri ve ideolojiler, kimi gün ve geceleri ehemmiyetine binaen öteki vakit içindera göre daha muteber ve kutsal kabul etmişlerdi.
Hicrî takvim de hem Ulu Allah’ın (C.C.) Kur’an-ı Kerim’de zikrettiği aylar birebir vakitte Peygamber Efendimiz’in (S.A.V.) Mekke’den Medine’ye hicreti (16 Temmuz 622) muvacehesinde oluşturulmuştu. Tevbe Suresi’nin 36’ncı Âyeti’nden hareketle yıl başlangıcı için Muharrem ayı temel alınmıştı: “Gökleri ve yeri yarattığı gündeki yazısına göre Allah’ın katında ayların sayısı on ikidir. Bunlardan dördü (savaşılması) haram (kılınmış olan, sayın ay)lardır. İşte yanlışsız din budur.” ötürüsıyla Müslümanların ibadetleri için takip ettikleri takvim Muharrem ile başlamaktaydı. “Muhterem kılınmış” manasına gelen Muharrem ayı hem Hicrî yılın birinci ayı, tıpkı vakitte savaşmanın yasaklandığı Haram Ayların birincisiydi. Öbürleri de Zilkade, Zilhicce ve Receb’ti.
İslâmiyet’in yayılmasıyla bir arada de Hz. Ömer periyodunda, – Hz. Ali’nin teklifiyle – Hicrî takvim ortaya çıkmıştı. Takvimin 0 yılı, Hz. Peygamber’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği yıl olan 622, ay ve gün başlangıcı da 1 Muharrem olarak belirlenmişti. bu biçimdece evvel birinci İslam Devletinde daha sonrasında da başkalarında Hicrî takvim yaygınlaşacaktı. İslam ümmetinin yöneticileri, idari işleri düzenlemede takvim birliğinin değerinin farkındaydı. ötürüsıyla vakit içerisinde öbür Müslüman devletler üzere Osmanlı Devleti de Hicrî takvimi merkeze almış, gerek idarî işler gerekse toplumsal hayattaki mübarek / kıymetli gün ve geceler bu takvime bakılırsa belirlenmişti.
Akşam ezanıyla birlikte Zilhicce sona erer, Muharrem başlardı
Osmanlı’da devlet de toplum da Hicrî Yılbaşı’na büyük kıymet verirdi. Bu takvime göre, Zilhicce ayının son gününü Muharrem ayının birinci gününe bağlayan vakit dilimine, yani yılbaşına, gece yarısı değil, akşam ezanı vaktiyle girilirdi. Bu vakit dilimi Ay Takvimi asıllı olduğu için de her yıl yılbaşı 11 ya da 12 gün daha erken bir tarihe denk gelirdi. (2023 Hicri Yılbaşı 19 Temmuz Çarşamba)
Osmanlı’da şairler, Muharrem ayının başlaması vesilesiyle şiirler muharrir, bu şiirler Padişaha takdim edilirdi. Şiirlerden “Tebrikiye”lerde yeni yıl tebrik edilir, “Niyaznâme”lerle de Muharrem ayının ümmete hayırlar getirmesi için Cenab-ı Hakk’a dua edilirdi. Padişah; hem bu şiirleri yazan şairlere, hem maiyetindekilere tıpkı vakitte tebaadan şahıslara “Muharremiye” denilen bahşişi dağıtırdı. Muharrem ötürüsıyla yazılan manzumeler “medh ü sena” ile birlikte seneyi, ebced hesabıyla gösterme tekniğiyle yazılırlardı.
Ulemanın payeleri ile bürokratik takımlar yılbaşında verilirdi
Osmanlı yönetiminin Muharrem ayına hürmeten hayata geçirdiği bir uygulama da hem ilim takımına birebir vakitte devlet yöneticilerine yönelikti. Medreselerde bir üst dereceye çıkacak olan “talebe”, “muid” (müderris adayı) ve “müderris” kadrolarındakilere yeni unvanları / takımları yılbaşında verilirdi. bir daha, devlet katında değerli bakılırsavlere tayin edilecek şahısların atamaları da 1 Muharrem yılbaşında yapılırdı.
Hz. Hüseyin’in yasına hürmeten ağırbaşlı kutlama
Klasik zamanlardaki çabucak bütün Müslüman toplumlarda olduğu üzere, Osmanlı toplumunda da yılbaşının karşılanmasında coşkulu şenlikler, cümbüş, sefahat görülmezdi. aslına bakarsanız genel olarak cümbüşe, kutlamaya dair İslamî anlayışın vakarlı tavrı tavsiye etmesi, günaha dalınmaması ihtarında bulunması, yılbaşının da içi dolu lakin sakince geçmesine yol açıyordu.
Tabii, bu ağırbaşlı kutlama pratiklerindeki en değerli sebep ise Resullulah Efendimizin torunu Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişinin de Muharrem ayında (10 Muharrem) olmasıydı. Yılın birinci günü ile Hz. Hüseyin’in şehadet şerbetini içişinin ortası fazlaca yakındı. Yılbaşını takip eden günler, İslam dünyasında her vakit acısı taze tutulan Kerbela Faciası’nın hüznüne hazırlık günleriydi. Bu ayda bir epey şair “maktel” (katledilme şiiri) kaleme alır, bu şiirler beşerler içinde elden ele dolaşırdı.
Tarihteki bir epey kıymetli olay Muharrem ayında yaşanmıştı
Tevhidî dinlerin tarihî akışı içerisinde, birtakım Peygamberler açısından Muharrem ayı büyük bir ehemmiyete haizdi. Sahih hadisler, Kur’an tefsirleri ve tarihçilerin yapıtlarının bildirdiğine nazaran; Hz. Âdem’in tövbesi bu ayda kabul edilmiş, Hz. Nuh tufandan Muharrem ayı ortasında kurtulmuş, Hz. İbrahim bu ayda ateşten azat olmuştu. bir daha, Hz. Eyüp Muharrem ayında hastalığının şifasını bulurken, Hz. Yakup da oğlu Hz. Yusuf’a bu ayda kavuşmuştu. Öteki İslam ülkelerinde olduğu üzere orucuyla, alışverişiyle, hazırlıklarıyla, ikram ve davetleriyle Osmanlı toplumsal hayatında da fazlaca kıymetli bir yeri olan Aşure Günü de bir daha 10 Muharrem’de idrak edilirdi.
– Mustafa İsmet Uzun, “Muharremiye” Unsuru, TDV İslam Ansiklopedisi
– İhsan Ünlü, “Muharrem Matemi / Orucu, Aşure Günü”, Erzincan Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, Sayı 13, 2020
– Ahmet Topal, “Klasik Türk Eedebiyatında Muharrem Ayı etrafında Yazılan Şiirler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Mecmuası Sayı 35, 2007
– “İkincikânun neden ve Nasıl Yılbaşı Olmuştur?”, Salt Araştırma, saltresearch.org.
Miladî takvime bakılırsa bu gece yılbaşı. Hz. İsa’nın doğduğu yıl başladığına inanılan takvime bakılırsa bu gece yarısında 2022 bitip, 2023 başlayacak. Dünyanın büyük bir kısmında beşerler, o klişe tabirle “çılgınca eğlenerek yeni yıla girecek.”
Miladî takvime göre durum bu biçimde. Natürel, takvimler çeşit çeşit, bu takvimlerden biri de Hicrî takvim. ötürüsıyla bu takvimin yılbaşısı da farklı. Çok uzun asırlar boyunca da bu topraklarda yılbaşı Hicrî takvime nazaran karşılandı, kutlandı.
Kur’an’da ismi geçen Muharrem ayından hareketle…
Tarih boyunca takvimler, büyük sıklıkla inançların ve bu inançların ehemmiyet atfettiği günler, döngüler üzerinden oluşmuştu. Semavî olan yahut olmayan tüm dinler, inanç kümeleri ve ideolojiler, kimi gün ve geceleri ehemmiyetine binaen öteki vakit içindera göre daha muteber ve kutsal kabul etmişlerdi.
Hicrî takvim de hem Ulu Allah’ın (C.C.) Kur’an-ı Kerim’de zikrettiği aylar birebir vakitte Peygamber Efendimiz’in (S.A.V.) Mekke’den Medine’ye hicreti (16 Temmuz 622) muvacehesinde oluşturulmuştu. Tevbe Suresi’nin 36’ncı Âyeti’nden hareketle yıl başlangıcı için Muharrem ayı temel alınmıştı: “Gökleri ve yeri yarattığı gündeki yazısına göre Allah’ın katında ayların sayısı on ikidir. Bunlardan dördü (savaşılması) haram (kılınmış olan, sayın ay)lardır. İşte yanlışsız din budur.” ötürüsıyla Müslümanların ibadetleri için takip ettikleri takvim Muharrem ile başlamaktaydı. “Muhterem kılınmış” manasına gelen Muharrem ayı hem Hicrî yılın birinci ayı, tıpkı vakitte savaşmanın yasaklandığı Haram Ayların birincisiydi. Öbürleri de Zilkade, Zilhicce ve Receb’ti.
İslâmiyet’in yayılmasıyla bir arada de Hz. Ömer periyodunda, – Hz. Ali’nin teklifiyle – Hicrî takvim ortaya çıkmıştı. Takvimin 0 yılı, Hz. Peygamber’in Mekke’den Medine’ye hicret ettiği yıl olan 622, ay ve gün başlangıcı da 1 Muharrem olarak belirlenmişti. bu biçimdece evvel birinci İslam Devletinde daha sonrasında da başkalarında Hicrî takvim yaygınlaşacaktı. İslam ümmetinin yöneticileri, idari işleri düzenlemede takvim birliğinin değerinin farkındaydı. ötürüsıyla vakit içerisinde öbür Müslüman devletler üzere Osmanlı Devleti de Hicrî takvimi merkeze almış, gerek idarî işler gerekse toplumsal hayattaki mübarek / kıymetli gün ve geceler bu takvime bakılırsa belirlenmişti.
Akşam ezanıyla birlikte Zilhicce sona erer, Muharrem başlardı
Osmanlı’da devlet de toplum da Hicrî Yılbaşı’na büyük kıymet verirdi. Bu takvime göre, Zilhicce ayının son gününü Muharrem ayının birinci gününe bağlayan vakit dilimine, yani yılbaşına, gece yarısı değil, akşam ezanı vaktiyle girilirdi. Bu vakit dilimi Ay Takvimi asıllı olduğu için de her yıl yılbaşı 11 ya da 12 gün daha erken bir tarihe denk gelirdi. (2023 Hicri Yılbaşı 19 Temmuz Çarşamba)
Osmanlı’da şairler, Muharrem ayının başlaması vesilesiyle şiirler muharrir, bu şiirler Padişaha takdim edilirdi. Şiirlerden “Tebrikiye”lerde yeni yıl tebrik edilir, “Niyaznâme”lerle de Muharrem ayının ümmete hayırlar getirmesi için Cenab-ı Hakk’a dua edilirdi. Padişah; hem bu şiirleri yazan şairlere, hem maiyetindekilere tıpkı vakitte tebaadan şahıslara “Muharremiye” denilen bahşişi dağıtırdı. Muharrem ötürüsıyla yazılan manzumeler “medh ü sena” ile birlikte seneyi, ebced hesabıyla gösterme tekniğiyle yazılırlardı.
Ulemanın payeleri ile bürokratik takımlar yılbaşında verilirdi
Osmanlı yönetiminin Muharrem ayına hürmeten hayata geçirdiği bir uygulama da hem ilim takımına birebir vakitte devlet yöneticilerine yönelikti. Medreselerde bir üst dereceye çıkacak olan “talebe”, “muid” (müderris adayı) ve “müderris” kadrolarındakilere yeni unvanları / takımları yılbaşında verilirdi. bir daha, devlet katında değerli bakılırsavlere tayin edilecek şahısların atamaları da 1 Muharrem yılbaşında yapılırdı.
Hz. Hüseyin’in yasına hürmeten ağırbaşlı kutlama
Klasik zamanlardaki çabucak bütün Müslüman toplumlarda olduğu üzere, Osmanlı toplumunda da yılbaşının karşılanmasında coşkulu şenlikler, cümbüş, sefahat görülmezdi. aslına bakarsanız genel olarak cümbüşe, kutlamaya dair İslamî anlayışın vakarlı tavrı tavsiye etmesi, günaha dalınmaması ihtarında bulunması, yılbaşının da içi dolu lakin sakince geçmesine yol açıyordu.
Tabii, bu ağırbaşlı kutlama pratiklerindeki en değerli sebep ise Resullulah Efendimizin torunu Hz. Hüseyin’in Kerbela’da şehit edilişinin de Muharrem ayında (10 Muharrem) olmasıydı. Yılın birinci günü ile Hz. Hüseyin’in şehadet şerbetini içişinin ortası fazlaca yakındı. Yılbaşını takip eden günler, İslam dünyasında her vakit acısı taze tutulan Kerbela Faciası’nın hüznüne hazırlık günleriydi. Bu ayda bir epey şair “maktel” (katledilme şiiri) kaleme alır, bu şiirler beşerler içinde elden ele dolaşırdı.
Tarihteki bir epey kıymetli olay Muharrem ayında yaşanmıştı
Tevhidî dinlerin tarihî akışı içerisinde, birtakım Peygamberler açısından Muharrem ayı büyük bir ehemmiyete haizdi. Sahih hadisler, Kur’an tefsirleri ve tarihçilerin yapıtlarının bildirdiğine nazaran; Hz. Âdem’in tövbesi bu ayda kabul edilmiş, Hz. Nuh tufandan Muharrem ayı ortasında kurtulmuş, Hz. İbrahim bu ayda ateşten azat olmuştu. bir daha, Hz. Eyüp Muharrem ayında hastalığının şifasını bulurken, Hz. Yakup da oğlu Hz. Yusuf’a bu ayda kavuşmuştu. Öteki İslam ülkelerinde olduğu üzere orucuyla, alışverişiyle, hazırlıklarıyla, ikram ve davetleriyle Osmanlı toplumsal hayatında da fazlaca kıymetli bir yeri olan Aşure Günü de bir daha 10 Muharrem’de idrak edilirdi.
– Mustafa İsmet Uzun, “Muharremiye” Unsuru, TDV İslam Ansiklopedisi
– İhsan Ünlü, “Muharrem Matemi / Orucu, Aşure Günü”, Erzincan Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Mecmuası, Sayı 13, 2020
– Ahmet Topal, “Klasik Türk Eedebiyatında Muharrem Ayı etrafında Yazılan Şiirler”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Mecmuası Sayı 35, 2007
– “İkincikânun neden ve Nasıl Yılbaşı Olmuştur?”, Salt Araştırma, saltresearch.org.