Kadınlarda erkeklerden iki ila üç kat daha yaygın olan, daha çoğunlukla 20 -40 yaş içinde görülen Multipl Skleroz (MS), dünyada yaklaşık 3 milyon, Türkiye’de ise 35 bin kişiyi etkiliyor.
Multipl Sklerozun sebebi tam olarak bilinmese de, bağışıklık sisteminde bir bozukluk kararında beyin ve omurilikte plak oluşumu ile ortaya çıkıyor. yavaşça semptomlar içinde karıncalanma ve uyuşma bulunsa da şiddetli ataklarda görme kaybı ve felç üzere daha ağır sonuçlara niye olabiliyor. Nöroloji Uzmanı Uzm. Dr. Özden Yener Çakmak MS hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.
10 YAŞ ALTI VE 60 YAŞ ÜSTÜ AZ OLARAK GÖRÜLMEKTEDİR
Gençlerin daha hayli risk altında olduğunu belirten Uzm. Dr. Özden Yener Çakmak, “Multipl Skleroz (MS) daha çoğunlukla genç ve orta yaşta ortaya çıkmaktadır. 10 yaş altı ve 60 yaş üstü az olarak görülmektedir. MS’da plakların oluşma sebebi bedeni savunmakla bakılırsavli hücrelerin merkezi hudut sistemi hücrelerine ve hudut hücrelerinin etrafında bulunan miyelin kılıfına saldırmasıdır. Beyin ve omuriliğin rastgele bir yerinde plakların ortaya çıkmasıyla tutulan bölgeye ilişkin şikayet ve belirtiler oluşmaktadır.
Tutulan bölge hastadan hastaya değişir ötürüsıyla her hastanın şikayeti birbirinden farklıdır. Hastalığın sebebi net olarak bilinmese de yapılan farklı araştırmalar daha evvel geçirilmiş viral enfeksiyonların, birtakım çevresel ziyanlı unsurlarla maruziyetin, beslenme alışkanlıklarının ve D vitamini eksikliğinin MS’e yakalanma riskini artırdığı göstermiştir” dedi.
HER HASTADA FARKLILIK GÖSTERİYOR
MS belirtileri etkilenen hudut sistemi bölgesine bakılırsa farklılık gösterdiğini söz eden Çakmak, “ötürüsıyla belirtilerin şiddeti ve seyri de her hastada farklıdır. çoğunlukla ortaya çıkan belirtiler yorgunluk, bacak ve kollarda kuvvet kaybı, uyuşma, karıncalanma, his kaybı, baş dönmesi ve dengesizlik, çift görme, görme azlığı, konuşma bozukluğu, idrar kaçırma ya da yapamamadır” kelamlarına yer verdi.
MS 3 farklı tipte ortaya çıktığını belirten Çakmak kelamlarını şöyleki sürdürdü: “En sık görülen ve hastaların yaklaşık yüzde 80’ini oluşturan yinelayan ve düzelen yani relapsing-remitting MS (RRMS)’dir. Birinci ataklarda düzelme bizatihi dahi olabilir.
Ataklarda çoklukla tam düzelme beklenir. İkincil ilerleyici yani sekonder progresif MS (SPMS) ataklar ve düzgünleşme halinde başlasa da bir devirden daha sonra ataklar daha sonrası kalıcı şikayetler ve giderek kötüleşme hali ile devam eder. Primer progresif MS (PPMS) ise başlangıçta atak olmadan en başından itibaren daima bir berbata gidiş ile karakterizedir.”
YORGUNLUK KIYMETLİ BİR BELİRTİ
Yorgunluğun hastalığın en sık görülen 3 belirtisinden biri olduğunu açıklayan Çakmak, “Tanı alan hastaların yaklaşık yüzde 70-80’inde yorgunluk kıymetli bir yakınmadır. Yorgunluk, bilhassa günlük efordan bağımsız ve olağandan çok ise kesinlikle önemsenmeli ve kimi hastalarda tek başına atak belirtisi olabileceği akılda tutulmalıdır.
Multipl skleroz teşhisinde evvela beyin ve omurilik görüntülemesi için MRI tüm hastalara yapılmaktadır. Ayrıyeten teşhiste görme ve optik hudut kıymetlendirilmesi için vizuel uyarılmış potansiyeller (VEP) kullanılmaktadır. Gerekli durumlarda belden alınan beyin omurilik sıvısında (BOS) bakılan özel kimi testlerle teşhis desteklenmektedir. MS tedavisi atakları sonlandırmayı hızlandırmaya, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve MS şikayetlerini yönetmeye odaklanmaktadır” diye konuştu.
TEDAVİNİN 3 AŞAMASI
Çakmak, MS tedavisinin 3 etabını şu biçimde deklare etti:
“Atak tedavisi serum ortasında yüksek doz 1000 mg metilprednizolon 3-10 gün verilerek yapılmaktadır. Bu tedavi ile hastanın ataklarının daha süratli ve tam düzelmesi hedeflenmektedir. Kollayıcı tedavide epey farklı ilaç seçenekleri yer almaktadır. Bu ilaçlar atakların yenidenlamasını ve yeni plakların oluşmasını engellemek için kullanılır. Interferonlar, glatiramer asetat birinci basamakta yer alan iğne (enjeksiyon) olarak uygulanan ilaçlardır.
Dimetil fumarat, teriflunomid ise bir daha birinci basamakta yer alan ağızdan alınan ilaçlardır. İkinci basamak ilaçlar ise ekseriyetle birinci basamak tedaviyle kâfi cevap alınamayan hastalarda kullanılmaktadır. Bu kümede çoğunlukla kullanılan ilaçlar natalizumab, fingolimod ve okrelizumabdır. Semptomatik tedavide yer alan ilaçlar ise hastada gelişen spastisite, yorgunluk, ağrı, idrar kaçırma, cinsel sorunlar üzere şikayetlere yönelik verilen ilaçları içine almaktadır. “
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Çakmak, MS hastalarının dikkat etmesi gerekenleri de belirtti: “Hastalar çok gerilim ve vücut yorgunluğu oluşturan aktiviteler ve işlerden kaçınmalı, nizamlı ve sağlıklı beslenmelidir. Sağlıklı beslenme tüm bireyler üzere MS hastalarında da Akdeniz tipi, zerzevat, meyve ve balıktan güçlü, yağ oranı düşük beslenmedir. Alkol ve sigara üzere ziyanlı unsurlar kullanılmamalıdır. Sigara hem hastalığa yatkınlığı artırmakta birebir vakitte MS hastalarında kinikte daha süratli kötüleşmeye sebep olabilmektedir.
Hastalar mümkün olduğunca hayli hareket etmelidir. Ağır antrenmanlardan kaçınılmalı; daha epey günlük açık havada, çok güneş ve sıcaktan korunarak yapılan yürüyüşlere yer verilmelidir. MS şikayetlerini artırabilecek olan hamam, sauna üzere sıcak ortamlar yerine ılık su tercih edilmelidir. Ayrıyeten D vitamini eksikliği denetim edilmeli, gereği halinde destek alınmalıdır. Öncelikle D vitamini kaynağı gün ışığı olduğu için hastalar gün ışığı almalıdır. Lakin çok sıcaktan kaçınılmalıdır.”
Multipl Sklerozun sebebi tam olarak bilinmese de, bağışıklık sisteminde bir bozukluk kararında beyin ve omurilikte plak oluşumu ile ortaya çıkıyor. yavaşça semptomlar içinde karıncalanma ve uyuşma bulunsa da şiddetli ataklarda görme kaybı ve felç üzere daha ağır sonuçlara niye olabiliyor. Nöroloji Uzmanı Uzm. Dr. Özden Yener Çakmak MS hakkında bilinmesi gerekenleri anlattı.
10 YAŞ ALTI VE 60 YAŞ ÜSTÜ AZ OLARAK GÖRÜLMEKTEDİR
Gençlerin daha hayli risk altında olduğunu belirten Uzm. Dr. Özden Yener Çakmak, “Multipl Skleroz (MS) daha çoğunlukla genç ve orta yaşta ortaya çıkmaktadır. 10 yaş altı ve 60 yaş üstü az olarak görülmektedir. MS’da plakların oluşma sebebi bedeni savunmakla bakılırsavli hücrelerin merkezi hudut sistemi hücrelerine ve hudut hücrelerinin etrafında bulunan miyelin kılıfına saldırmasıdır. Beyin ve omuriliğin rastgele bir yerinde plakların ortaya çıkmasıyla tutulan bölgeye ilişkin şikayet ve belirtiler oluşmaktadır.
Tutulan bölge hastadan hastaya değişir ötürüsıyla her hastanın şikayeti birbirinden farklıdır. Hastalığın sebebi net olarak bilinmese de yapılan farklı araştırmalar daha evvel geçirilmiş viral enfeksiyonların, birtakım çevresel ziyanlı unsurlarla maruziyetin, beslenme alışkanlıklarının ve D vitamini eksikliğinin MS’e yakalanma riskini artırdığı göstermiştir” dedi.
HER HASTADA FARKLILIK GÖSTERİYOR
MS belirtileri etkilenen hudut sistemi bölgesine bakılırsa farklılık gösterdiğini söz eden Çakmak, “ötürüsıyla belirtilerin şiddeti ve seyri de her hastada farklıdır. çoğunlukla ortaya çıkan belirtiler yorgunluk, bacak ve kollarda kuvvet kaybı, uyuşma, karıncalanma, his kaybı, baş dönmesi ve dengesizlik, çift görme, görme azlığı, konuşma bozukluğu, idrar kaçırma ya da yapamamadır” kelamlarına yer verdi.
MS 3 farklı tipte ortaya çıktığını belirten Çakmak kelamlarını şöyleki sürdürdü: “En sık görülen ve hastaların yaklaşık yüzde 80’ini oluşturan yinelayan ve düzelen yani relapsing-remitting MS (RRMS)’dir. Birinci ataklarda düzelme bizatihi dahi olabilir.
Ataklarda çoklukla tam düzelme beklenir. İkincil ilerleyici yani sekonder progresif MS (SPMS) ataklar ve düzgünleşme halinde başlasa da bir devirden daha sonra ataklar daha sonrası kalıcı şikayetler ve giderek kötüleşme hali ile devam eder. Primer progresif MS (PPMS) ise başlangıçta atak olmadan en başından itibaren daima bir berbata gidiş ile karakterizedir.”
YORGUNLUK KIYMETLİ BİR BELİRTİ
Yorgunluğun hastalığın en sık görülen 3 belirtisinden biri olduğunu açıklayan Çakmak, “Tanı alan hastaların yaklaşık yüzde 70-80’inde yorgunluk kıymetli bir yakınmadır. Yorgunluk, bilhassa günlük efordan bağımsız ve olağandan çok ise kesinlikle önemsenmeli ve kimi hastalarda tek başına atak belirtisi olabileceği akılda tutulmalıdır.
Multipl skleroz teşhisinde evvela beyin ve omurilik görüntülemesi için MRI tüm hastalara yapılmaktadır. Ayrıyeten teşhiste görme ve optik hudut kıymetlendirilmesi için vizuel uyarılmış potansiyeller (VEP) kullanılmaktadır. Gerekli durumlarda belden alınan beyin omurilik sıvısında (BOS) bakılan özel kimi testlerle teşhis desteklenmektedir. MS tedavisi atakları sonlandırmayı hızlandırmaya, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmaya ve MS şikayetlerini yönetmeye odaklanmaktadır” diye konuştu.
TEDAVİNİN 3 AŞAMASI
Çakmak, MS tedavisinin 3 etabını şu biçimde deklare etti:
“Atak tedavisi serum ortasında yüksek doz 1000 mg metilprednizolon 3-10 gün verilerek yapılmaktadır. Bu tedavi ile hastanın ataklarının daha süratli ve tam düzelmesi hedeflenmektedir. Kollayıcı tedavide epey farklı ilaç seçenekleri yer almaktadır. Bu ilaçlar atakların yenidenlamasını ve yeni plakların oluşmasını engellemek için kullanılır. Interferonlar, glatiramer asetat birinci basamakta yer alan iğne (enjeksiyon) olarak uygulanan ilaçlardır.
Dimetil fumarat, teriflunomid ise bir daha birinci basamakta yer alan ağızdan alınan ilaçlardır. İkinci basamak ilaçlar ise ekseriyetle birinci basamak tedaviyle kâfi cevap alınamayan hastalarda kullanılmaktadır. Bu kümede çoğunlukla kullanılan ilaçlar natalizumab, fingolimod ve okrelizumabdır. Semptomatik tedavide yer alan ilaçlar ise hastada gelişen spastisite, yorgunluk, ağrı, idrar kaçırma, cinsel sorunlar üzere şikayetlere yönelik verilen ilaçları içine almaktadır. “
DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER
Çakmak, MS hastalarının dikkat etmesi gerekenleri de belirtti: “Hastalar çok gerilim ve vücut yorgunluğu oluşturan aktiviteler ve işlerden kaçınmalı, nizamlı ve sağlıklı beslenmelidir. Sağlıklı beslenme tüm bireyler üzere MS hastalarında da Akdeniz tipi, zerzevat, meyve ve balıktan güçlü, yağ oranı düşük beslenmedir. Alkol ve sigara üzere ziyanlı unsurlar kullanılmamalıdır. Sigara hem hastalığa yatkınlığı artırmakta birebir vakitte MS hastalarında kinikte daha süratli kötüleşmeye sebep olabilmektedir.
Hastalar mümkün olduğunca hayli hareket etmelidir. Ağır antrenmanlardan kaçınılmalı; daha epey günlük açık havada, çok güneş ve sıcaktan korunarak yapılan yürüyüşlere yer verilmelidir. MS şikayetlerini artırabilecek olan hamam, sauna üzere sıcak ortamlar yerine ılık su tercih edilmelidir. Ayrıyeten D vitamini eksikliği denetim edilmeli, gereği halinde destek alınmalıdır. Öncelikle D vitamini kaynağı gün ışığı olduğu için hastalar gün ışığı almalıdır. Lakin çok sıcaktan kaçınılmalıdır.”