İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Başar Bilgiç ve Doç. Dr. Bedia Samancı, yalnızca yaşlılık hastalığı olarak görülen Alzheimer’ın, 50’li yaşlarda da ortaya çıkabileceğini vurgulayarak riskli kümelerde Alzheimer’ı geciktirecek stratejileri anlattı. Prof. Dr. Bilgiç, Alzheimer’ın bir beyin hastalığı olduğunu vurgulayarak “Beyin hücrelerinin kaybıyla, beyin dokusunun azalması ile giden bir hastalık. Çoklukla 65 yaş daha sonrası görülse de 65 yaştan evvel de başlayabiliyor. Bilhassa 50’li yaşlarda, 40’lı yaşlarda da hastalık başlangıcını bakılırsabiliyoruz. Bunama, yani demans ile karıştırılabiliyor. halbuki Alzheimer, demansa yol açan hastalıklardan yalnızca birisi. Örneğin kimi vakit B12 eksikliği ya da guatr hastalıkları bile demansa yani bunamaya yol açabilir. Bu ikisi karıştırılmamalı” dedi.
YAKINDA KAN TESTİNDEN ALZHEİMER TEŞHİSİ KONABİLECEK
Teşhis için evvela hasta yakınlarının dinlendiğini ve akabinde hastada kimi muayeneler yapıldığını anlatan Prof. Dr. Bilgiç, kesin teşhis için kimi vakit ileri tetkiklerin de gerekli olabileceğini belirterek şu ayrıntıları verdi:
“Bir beyin hastalığı olduğu için beyni görmek istiyoruz ve tercihen MR dediğimiz teknikle beyinde erime var mı yok mu buna bakıyoruz. Şayet bunlarla da karar veremezsek, bu biçimde daha üst kademe tetkiklere başvuruyoruz. Bunlardan bir tanesi PET dediğimiz prosedür. Oburu de beyin omurilik sıvısı (BOS) dediğimiz, beynimizin etrafında yer alan sıvıdan örnek alıp, ortasında birtakım proteinler artmış mı azalmış mı buna bakıyoruz. Günümüzde kimi yeni gelişmeler de oldu. Artık BOS yerine, kandan da birtakım hususların artıp azalmasına göre teşhis koyabilir duruma geleceğiz. çabucak hemen klinik kullanıma girmese de yakında kan testi ile Alzheimer tanısı koyabileceğiz.”
HER UNUTKANLIK ALZHEİMER DEĞİL
Alzheimer’da kesin tedavinin olmadığını lakin hali hazırda kullanılan kimi ilaçlarla hastalığın tesirlerinin azaltılabildiğini, bu sayede hasta ve hasta yakınına daha konforlu bir hayat verilebildiğini kaydeden Prof. Dr. Bilgiç, hangi belirtilerde erken teşhis bahtı yakalanabileceğini ise şöyle anlattı:
“Kullandığımız birtakım ilaçlar var tedavide. Bunlar, beyinde azalan haberci moleküller ismini verdiğimiz nörotransmiterleri yerine koyan, ya da regüle eden ilaçlar. Bunlarla da hastaların daha kaliteli bir müddetç geliştirmesini ve kimi çok olan bulgularını dindirmeyi sağlıyoruz. Erken teşhis, klasik bir Alzheimer hastası için unutkanlıkların başladığı, gözle görünür hale geldiği periyottur. Ama unutkanlık çabucak hemen günlük hayatı etkilememiştir. Örneğin hasta bir dediğini tekrar söyleyebiliyor, bir mevzuyu anlatıyor, daha sonrasında unutup yine tıpkı mevzuyu anlatabiliyor; bir soru soruyor, karşılık alıyor ancak karşılığı unuttuğu için birebir soruyu tekrar yine sorabiliyor. Daha da değerlisi vakit ortasında bu unutkanlık şikayeti giderek artıyor. Erken teşhis ile hastalığın kuluçka müddetini ilaç tedavileriyle uzatabiliyoruz.”
KELİME OYUNLARI YERİNE REFLEKS OYUNLARINI TERCİH EDİN
En epey merak edilen konulardan birisinin de sudoku, bulmaca üzere aktifliklerin Alzheimer’a düzgün gelip gelmediği tarafındaki soruların olduğuna değinen Prof. Dr. Bilgiç, sanıldığı üzere söz oyunları biçimindeki bulmacaların bir süre daha sonra hiç bir yararının olmadığını belirtti ve “Çalışmalar, bilhassa bilgisayar ya da telefonda oynanan kimi oyunların Alzheimer’a faydası olabileceğini gösteriyor. Lakin bu oyunlardan da süratli refleks vermek gereken oyunları seçmek gerekiyor. Birtakım ani uyaranlar çıkıyor oyunda, onlara basmak olabilir, dokunmak olabilir, kesmek olabilir, iki sefer süratlice basmak olabilir… Değerli olan süratli refleks vermeyi sağlayan oyunlar olması. Yeni bir enstrüman çalmak ya da yeni bir lisan öğrenmek de Alzheimer riskini düşürüyor. Yine akıllı telefonlardaki lisan öğrenme uygulamalarını da birfazlaca hastamıza kimi vakit öneriyoruz. Ancak söz bulma oyunları başlangıçta esirgeyici olsa da belirli bir noktadan daha sonra artık otomatiğe, ezbere bağlar hale geldiği için hayli da faydalı değil. Beyinde yeni kontaklar kurmayı sağlayacak oyunlar olmalı. Bu da refleks ya da strateji içeren oyunlarla olur ancak” dedi.
ATİPİK FORMLAR TEŞHİS ALMAKTA ZORLANIYOR
Doç. Dr. Bedia Samancı ise Alzheimer’ın atipik formları niçiniyle kimi vakit hastaların tabip doktor dolaştığına işaret ederek şu değerli ayrıntıları verdi:
“Atipik formlar dediğimiz bellek dışı formları da var. Bunlar fazlaca bilinmez ve hastalarımız hekim doktor dolaşırlar maalesef. Bunlardan bir tanesi, söz bulma kuvvetliğü ile giden lisan varyantı. Örneğin hastamız ‘şey’ sözünü epeyce sık kullanmaya başlar. Uzun cümleleri tamamlayamaz ya da konuşmalarda yanlışlar yapar, söz uydurur. Bir oburu davranışsal varyant dediğimiz tip. Hasta içine kapanır, toplumsal hayattan izole olur, eskisi kadar toplumsal değildir ve mesken ortasında işlerini de hayli düzgün yürütemez ya da eskiye nazaran daha hudutlu, saldırgan, tahammülsüz bir hal alır; davranışları değişmeye başlar. Bir oburu de posterior varyant dediğimiz, beynin daha art bölgesini tutan bir tip. Bunda da kişi yol bulma problemleri, gözünün önündeki nesneleri arama sıkıntıları yaşar. Üstünü giyemez, düğmelerini hakikat ilikleyemez, denk getiremez. Atipik formlarda, beynin tutulan bölgeleri, yani o patolojik proteinlerin biriktiği bölgeler daha farklı yerlerde gerçekleşiyor. Hasta yakınlarının bilhassa bu tip davranışsal durumlar ile inatlaşmaması gerekir, hastanın istediği şeyleri unutturmaya çalışabilirler lakin hayır dememeleri muhakkak fazlaca değerlidir.
Kelime bozukluğu olan hastalarda da sözleri bulamadıklarında dalga geçmemek ya da düzeltmemek epeyce kıymetli.”
COVİD daha sonraSI KOKU BOZUKLUĞU OLANLARIN ALZHEİMER RİSKİ ARTABİLİR
Covid’in nörolojik tesirleri niçiniyle pandemi periyodunda Alzheimer riskine de yönelik bir fazlaca çalışma yapıldığını kaydeden Doç. Dr. Samancı, kimi çalışmaların Covid’in bu tip hastalıkları tetikleyebileceği tarafında bulgular verdiğine işaret etti:
“Normalde Lewy cisimcikli demans ya da Parkinson ve Alzheimer’ın erken devrinde de koku bozukluğunu görüyoruz hastalarda. Kovid hastalarında da koku bozukluğu erken devirde görülebiliyor. Koku bozukluğu olan Kovid’lilerle olmayan Kovid hastalarının karşılaştırıldığı bir epey çalışma var zihinsel tutulum açısından. Bu çalışmalardan bir kısmının neticelerina bakılırsa, nörodejeneratif hastalıklar, yani Alzheimer kümesi hastalıklara benzeri biçimde bir beyinde bir kaskadı (süreci) tetiklediği düşünülüyor.”
YAKINDA KAN TESTİNDEN ALZHEİMER TEŞHİSİ KONABİLECEK
Teşhis için evvela hasta yakınlarının dinlendiğini ve akabinde hastada kimi muayeneler yapıldığını anlatan Prof. Dr. Bilgiç, kesin teşhis için kimi vakit ileri tetkiklerin de gerekli olabileceğini belirterek şu ayrıntıları verdi:
“Bir beyin hastalığı olduğu için beyni görmek istiyoruz ve tercihen MR dediğimiz teknikle beyinde erime var mı yok mu buna bakıyoruz. Şayet bunlarla da karar veremezsek, bu biçimde daha üst kademe tetkiklere başvuruyoruz. Bunlardan bir tanesi PET dediğimiz prosedür. Oburu de beyin omurilik sıvısı (BOS) dediğimiz, beynimizin etrafında yer alan sıvıdan örnek alıp, ortasında birtakım proteinler artmış mı azalmış mı buna bakıyoruz. Günümüzde kimi yeni gelişmeler de oldu. Artık BOS yerine, kandan da birtakım hususların artıp azalmasına göre teşhis koyabilir duruma geleceğiz. çabucak hemen klinik kullanıma girmese de yakında kan testi ile Alzheimer tanısı koyabileceğiz.”
HER UNUTKANLIK ALZHEİMER DEĞİL
Alzheimer’da kesin tedavinin olmadığını lakin hali hazırda kullanılan kimi ilaçlarla hastalığın tesirlerinin azaltılabildiğini, bu sayede hasta ve hasta yakınına daha konforlu bir hayat verilebildiğini kaydeden Prof. Dr. Bilgiç, hangi belirtilerde erken teşhis bahtı yakalanabileceğini ise şöyle anlattı:
“Kullandığımız birtakım ilaçlar var tedavide. Bunlar, beyinde azalan haberci moleküller ismini verdiğimiz nörotransmiterleri yerine koyan, ya da regüle eden ilaçlar. Bunlarla da hastaların daha kaliteli bir müddetç geliştirmesini ve kimi çok olan bulgularını dindirmeyi sağlıyoruz. Erken teşhis, klasik bir Alzheimer hastası için unutkanlıkların başladığı, gözle görünür hale geldiği periyottur. Ama unutkanlık çabucak hemen günlük hayatı etkilememiştir. Örneğin hasta bir dediğini tekrar söyleyebiliyor, bir mevzuyu anlatıyor, daha sonrasında unutup yine tıpkı mevzuyu anlatabiliyor; bir soru soruyor, karşılık alıyor ancak karşılığı unuttuğu için birebir soruyu tekrar yine sorabiliyor. Daha da değerlisi vakit ortasında bu unutkanlık şikayeti giderek artıyor. Erken teşhis ile hastalığın kuluçka müddetini ilaç tedavileriyle uzatabiliyoruz.”
KELİME OYUNLARI YERİNE REFLEKS OYUNLARINI TERCİH EDİN
En epey merak edilen konulardan birisinin de sudoku, bulmaca üzere aktifliklerin Alzheimer’a düzgün gelip gelmediği tarafındaki soruların olduğuna değinen Prof. Dr. Bilgiç, sanıldığı üzere söz oyunları biçimindeki bulmacaların bir süre daha sonra hiç bir yararının olmadığını belirtti ve “Çalışmalar, bilhassa bilgisayar ya da telefonda oynanan kimi oyunların Alzheimer’a faydası olabileceğini gösteriyor. Lakin bu oyunlardan da süratli refleks vermek gereken oyunları seçmek gerekiyor. Birtakım ani uyaranlar çıkıyor oyunda, onlara basmak olabilir, dokunmak olabilir, kesmek olabilir, iki sefer süratlice basmak olabilir… Değerli olan süratli refleks vermeyi sağlayan oyunlar olması. Yeni bir enstrüman çalmak ya da yeni bir lisan öğrenmek de Alzheimer riskini düşürüyor. Yine akıllı telefonlardaki lisan öğrenme uygulamalarını da birfazlaca hastamıza kimi vakit öneriyoruz. Ancak söz bulma oyunları başlangıçta esirgeyici olsa da belirli bir noktadan daha sonra artık otomatiğe, ezbere bağlar hale geldiği için hayli da faydalı değil. Beyinde yeni kontaklar kurmayı sağlayacak oyunlar olmalı. Bu da refleks ya da strateji içeren oyunlarla olur ancak” dedi.
ATİPİK FORMLAR TEŞHİS ALMAKTA ZORLANIYOR
Doç. Dr. Bedia Samancı ise Alzheimer’ın atipik formları niçiniyle kimi vakit hastaların tabip doktor dolaştığına işaret ederek şu değerli ayrıntıları verdi:
“Atipik formlar dediğimiz bellek dışı formları da var. Bunlar fazlaca bilinmez ve hastalarımız hekim doktor dolaşırlar maalesef. Bunlardan bir tanesi, söz bulma kuvvetliğü ile giden lisan varyantı. Örneğin hastamız ‘şey’ sözünü epeyce sık kullanmaya başlar. Uzun cümleleri tamamlayamaz ya da konuşmalarda yanlışlar yapar, söz uydurur. Bir oburu davranışsal varyant dediğimiz tip. Hasta içine kapanır, toplumsal hayattan izole olur, eskisi kadar toplumsal değildir ve mesken ortasında işlerini de hayli düzgün yürütemez ya da eskiye nazaran daha hudutlu, saldırgan, tahammülsüz bir hal alır; davranışları değişmeye başlar. Bir oburu de posterior varyant dediğimiz, beynin daha art bölgesini tutan bir tip. Bunda da kişi yol bulma problemleri, gözünün önündeki nesneleri arama sıkıntıları yaşar. Üstünü giyemez, düğmelerini hakikat ilikleyemez, denk getiremez. Atipik formlarda, beynin tutulan bölgeleri, yani o patolojik proteinlerin biriktiği bölgeler daha farklı yerlerde gerçekleşiyor. Hasta yakınlarının bilhassa bu tip davranışsal durumlar ile inatlaşmaması gerekir, hastanın istediği şeyleri unutturmaya çalışabilirler lakin hayır dememeleri muhakkak fazlaca değerlidir.
Kelime bozukluğu olan hastalarda da sözleri bulamadıklarında dalga geçmemek ya da düzeltmemek epeyce kıymetli.”
COVİD daha sonraSI KOKU BOZUKLUĞU OLANLARIN ALZHEİMER RİSKİ ARTABİLİR
Covid’in nörolojik tesirleri niçiniyle pandemi periyodunda Alzheimer riskine de yönelik bir fazlaca çalışma yapıldığını kaydeden Doç. Dr. Samancı, kimi çalışmaların Covid’in bu tip hastalıkları tetikleyebileceği tarafında bulgular verdiğine işaret etti:
“Normalde Lewy cisimcikli demans ya da Parkinson ve Alzheimer’ın erken devrinde de koku bozukluğunu görüyoruz hastalarda. Kovid hastalarında da koku bozukluğu erken devirde görülebiliyor. Koku bozukluğu olan Kovid’lilerle olmayan Kovid hastalarının karşılaştırıldığı bir epey çalışma var zihinsel tutulum açısından. Bu çalışmalardan bir kısmının neticelerina bakılırsa, nörodejeneratif hastalıklar, yani Alzheimer kümesi hastalıklara benzeri biçimde bir beyinde bir kaskadı (süreci) tetiklediği düşünülüyor.”